Ιβάν

Όνομα έξι Ρώσων ηγεμόνων. 1. Ι. Α’ (περ. 1304 – 1341). Μέγας ηγεμόνας της Μόσχας (1328-40) και δούκας του Βλαδιμίρ (1331-40). Ήταν γνωστός επίσης και ως Καλιτά (σακούλι με λεφτά). Γιος του δούκα Δανίλου, διαδέχθηκε τον αδελφό του Γεώργιο. Με την προστασία του μεγάλου χαν της Χρυσής Ορδής (του οποίου ήταν υποτελείς οι ηγεμόνες της Μοσχοβίας) πήρε τον τίτλο του μεγάλου ηγεμόνα και μεγάλου δούκα του Βλαδιμίρ. Ακολούθησε συνετή πολιτική εδαφικής επέκτασης, που αργότερα ονομάστηκε συγκέντρωση της ρωσικήςγης, συνεχίστηκε από τους διαδόχους του και αποτέλεσε την αρχή της δημιουργίας της Ρωσικής αυτοκρατορίας. 2. Ι. Β’ (1326 – 1359). Μέγας ηγεμόνας της Μόσχας (1353-59). Ήταν γιος του Ιβάν Α’ και πατέρας του Δημητρίου Ντονσκόι. Πέθανε από πανούκλα. 3. Ι. Γ’ Βασίλιεβιτς (Ivan Vassilievich, Μόσχα 1440 – 1505), ο λεγόμενος Μέγας. Ηγεμόνας της Μόσχας (1462-1505). Ήταν γιος του Βασιλείου Β’ του Τυφλού, τον οποίο διαδέχθηκε στον θρόνο. Δραστήριος ηγεμόνας, συνέχισε την επεκτατική πολιτική που είχε αρχίσει ο Ιβάν A’ και μπορεί να θεωρηθεί ως ο δημιουργός της ρωσικής δύναμης. Αφού προσάρτησε το πριγκιπάτο του Ριαζάν το ίδιο έτος της ανόδου του στον θρόνο, ο Ι. πραγματοποίησε μεταξύ 1471 και 1478 το πιο δύσκολο εγχείρημά του, την κατάκτηση του Μεγάλου Νόβγκοροντ. Το 1485 ήρθε η σειρά του πριγκιπάτου του Τβερ να προσαρτηθεί στο πριγκιπάτο της Μοσχοβίας, τα σύνορα του οποίου έφτασαν μέχρι τον Φινικό κόλπο στη Βαλτική, τη Λευκή θάλασσα και τον Βόρειο Παγωμένο ωκεανό στα Β και έως τα Ουράλια στα Α. Στο μεταξύ, το 1480 απαλλάχθηκε και τυπικά από την υποτέλεια στον μεγάλο χαν της Χρυσής Ορδής. Μεταξύ 1492 και 1503, μετά τον θάνατο του βασιλιά Κάζιμιρ και την αποστασία της Πολωνίας από το μεγάλο πριγκιπάτο της Λιθουανίας που ακολούθησε, μια σειρά πολέμων επέτρεψε στον Ι. –που ήταν ο πρώτος που οικειοποιήθηκε (έστω και ανεπίσημα) τον τίτλο τσάρος (από το βυζαντινολατινικό καίσαρ, με την έννοια αυτοκράτορας)– να επεκτείνει περισσότερο τα όρια του κράτους του προς τα Δ. Από το 1472 είχε παντρευτεί με δεύτερο γάμο τη Σοφία, κόρη του Θεόδωρου Παλαιολόγου, αδελφού του τελευταίου αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης. Ο γάμος αυτός έδωσε στους τσάρους της Μόσχας την ευκαιρία να εμφανιστούν ως συνεχιστές της (χαμένης πια) Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Στην προσπάθεια αυτή βοήθησε η ίδια η Σοφία Παλαιολογίνα, που ήταν κυριότερος σύμβουλος του συζύγου της και συγκέντρωσε στην αυλή της Μόσχας πολλούς Έλληνες λόγιους και κληρικούς. Για την επίτευξη του ίδιου σκοπού (τη συνέχιση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας) ο Ι. ανακήρυξε διάδοχό του τον γιο του από τη Σοφία, Βασίλειο, παραμερίζοντας ταυτόχρονα τους κληρονόμους του από τον πρώτο γάμο του. 4. Ι. Δ’ Βασίλιεβιτς (Ivan Vassilievich, 1530 – 1584), ο λεγόμενος Τρομερός. Ηγεμόνας της Ρωσίας (1533-84), ο πρώτος που ονομάστηκε επίσημα τσάρος πασών των Ρωσιών (1547-84). Ήταν γιος του Βασίλειου Γ’ και έμεινε ορφανός σε ηλικία μόλις τριών ετών. Στα δεκατρία του, παρά τις προσπάθειες των βογιάρων να επιβάλλουν τον έλεγχό τους, δημιούργησε μία ομάδα πιστών οπαδών του. Υποστηριζόμενος από αυτούς, δεν δίστασε να σκοτώσει τον πρίγκιπα Αντρέι Σουίσκι και άλλους βογιάρους. Σε ηλικία 17 ετών στέφθηκε αυτοκράτορας με εξαιρετική μεγαλοπρέπεια, παίρνοντας επίσημα τον τίτλο του τσάρου και άρχισε να κυβερνά μόνος του το κράτος με μετριοπάθεια και χρηστή διοίκηση. Στην πρώτη αυτή περίοδο, από το 1547 έως περίπου το 1560, η βασιλεία του Ι. Δ’ χαρακτηρίστηκε από την αναδιοργάνωση του κράτους και του στρατού που βασιζόταν στην εφαρμογή ενός συγκεντρωτικού συστήματος διοίκησης, από σειρά νικηφόρων πολέμων που διεύρυναν τα σύνορα της χώρας του, από πολιτική αναδιοργάνωση της Εκκλησίας κλπ. Με την κατάκτηση του Καζάν (1552) και του Αστραχάν (1556), ο τσάρος επεξέτεινε την κυριαρχία του σε όλες τις περιοχές που διέτρεχε ο Βόλγας και κινήθηκε προς την Κριμαία στα Ν και τη Λιβονία στα Δ. Συγχρόνως, εισήγαγε την τυπογραφία στη Ρωσία και, με την ώθηση που έδωσε στα γράμματα και στις τέχνες, προσπάθησε να καταστήσει τη χώρα του ένα από τα πιο πολιτισμένα και προοδευμένα κράτη της Ευρώπης. Ο ίδιος υπήρξε και οξυδερκής συγγραφέας, που άφησε μία αξιόλογη σειρά επιστολών. Η δεύτερη όμως περίοδος της βασιλείας του Ι. Δ’, που ξεκίνησε μετά το 1560, χαρακτηρίστηκε από τη σκληρότητα που του έδωσε την επωνυμία του Τρομερού. Παρά τις στρατιωτικές αποτυχίες, που το 1571 έφεραν έως τη Μόσχα τον χαν της Κριμαίας και οι οποίες αντισταθμίστηκαν έως έναν βαθμό με την κατάκτηση της Σιβηρίας από τον Ερμάκ Τιμοφέγεβιτς, ο Ι. συγκρότησε μια σωματοφυλακή –την περιβόητη οπρίτσνινα– με την οποία πραγματοποίησε (σε μία εικοσαετία) αιματηρή επανάσταση στη Ρωσία. Θύματά της ήταν οι βογιάροι, που σφαγιάστηκαν κατά εκατοντάδες (περίπου 4.000 συνολικά). Τα μέλη της οπρίτσνινα, που έγιναν γαιοκτήμονες παίρνοντας τα κτήματα των βογιάρων, αποτέλεσαν τη νέα αριστοκρατία, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί στη χώρα ένα καθεστώς φεουδαρχικού τύπου. Άνθρωπος θρησκόληπτος, με ισχυρά πάθη, βίαιος και οξύθυμος (το 1581 έφτασε στο σημείο να σκοτώσει σε στιγμή παραφοράς τον ίδιο τον πρωτότοκο γιο του με ένα μπαστούνι), ο Ι. πέθανε παράφρονας. 5. Ι. Ε’ Αλεξέγεβιτς (Ivan Alexeyevich, 1666 – 1696). Τσάρος της Ρωσίας (1682-96). Ήταν γιος του τσάρου Αλέξιου. Στην περίοδο της θητείας του στον θρόνο από το 1682 έως το 1689 την πραγματική εξουσία ασκούσε η αδελφή του Σοφία, καθώς ο ίδιος ήταν άβουλος και φιλάσθενος. Μετά το 1689 η εξουσία περιήλθε ουσιαστικά στον αδελφό του, Μέγα Πέτρο. 6. Ι. ΣΤ’ Αντόνοβιτς (Ivan Antonovich, 1740 – 1764;). Τσάρος της Ρωσίας (1740-41). Ανιψιός του προηγούμενου, ανακηρύχθηκε κληρονόμος της τσαρίνας Άννας Ιβάνοβνα. Συνελήφθη σε ηλικία μόλις δύο μηνών (1741), έπειτα από το πραξικόπημα που ανακήρυξε τσαρίνα την κόρη του Μεγάλου Πέτρου, Ελισάβετ. Κλείστηκε σε φυλακή, όπου φαίνεται ότι δολοφονήθηκε τον Ιούλιο του 1764. Ο Ιβάν ο Τρομερός υπήρξε άνθρωπος με ισχυρά πάθη, βίαιος και οξύθυμος? έφτασε σε σημείο να σκοτώσει, σε μία στιγμή παραφοράς, τον ίδιο τον πρωτότοκο γιο του με ένα μπαστούνι. «Ο Ιβάν Α’ δικάζει τους βογιάρους», μικρογραφία από χειρόγραφο του 16ου αι. του Βίου του αγίου Σεργίου (Βιβλιοθήκη Λένιν, Μόσχα).